Zasady odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych

Charakter odpowiedzialności i zasady nią rządzące 

Odpowiedzialność z tytułu naruszenia dyscypliny finansów publicznych ma quasi-karny charakter. Najlepiej uwidacznia ten charakter porównanie przepisów Ustawy z dnia 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (Dz. U. z 2024 r., poz. 104 [dalej: Dfp]) z uregulowaniami Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Przepis art. 42 ust. 1 zdanie pierwsze konstytucji stanowi, że odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto dopuścił się czynu zabronionego pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie popełnienia czynu. Nie inaczej jest w przypadku zasad odpowiedzialności wynikających z art. 19 ust. 1 Dfp, zgodnie z którym to przepisem: Odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych ponosi osoba, która popełniła czyn naruszający dyscyplinę finansów publicznych określony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia.

Podstawowe zasady odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych

Z tej fundamentalnej dla odpowiedzialności dyscyplinarnej regulacji wynikają dwie podstawowe zasady odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych:
1)     zasada określoności czynu (nullum crimen sine lege – nie ma przestępstwa bez ustawy), przewidująca ponoszenie odpowiedzialności wyłącznie za popełnienie czynu określonego w ustawie (tu – w przepisach ustawy o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych), a contrario – przesłanka odpowiedzialności nie zajdzie, jeżeli popełniony czyn nie jest stypizowany (czyli przewidziany i określony) w tej ustawie;
2)     zasada nieretroakcji prawa (lex retro non agit – prawo nie działa wstecz) – czyn musi być określony w przedmiotowej ustawie jako podlegający odpowiedzialno-
ści w momencie jego popełnienia (późniejsza penalizacja danego czynu nie wywołuje odpowiedzialności za popełnienie wcześniejsze przed ustanowieniem czynu jako karalnego). 

Zasada zawinienia 

Do tego dodać należy wynikającą z art. 19 ust. 2 Dfp 
zasadę zawinienia (Odpowiedzialność za naruszenie dys-
cypliny finansów publicznych ponosi osoba, której można przypisać winę w czasie popełnienia naruszenia). Za orzeczeniem Głównej Komisji Orzekającej w Sprawach 
o Naruszenie Dyscypliny Finansów Publicznych z dnia 13 czerwca 2019 r. (sygn. akt: BDF1.4800.41.2019) należy powtórzyć, że: 

Ustalenie winy w momencie popełnienia czynu ma podstawowe znaczenie dla ustalenia odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych, stanowi bowiem warunek tej odpowiedzialności. Wina warunkuje istnienie samego naruszenia dyscypliny finansów publicznych, a jej brak prowadzi do stwierdzenia, że nie doszło do naruszenia dyscypliny finansów publicznych, a tym samym nie można pociągnąć sprawcy do odpowiedzialności. 

Normatywna koncepcja winy

Nie wdając się w szczegółowe rozważania dotyczące teorii winy, stwierdzić należy, że na gruncie przepisów ustawy o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych ustawodawca przyjął normatywną koncepcję winy, której istotą jest wymagalność zachowania zgodnego z prawem (zob. m.in. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 13 lutego 2018 r. [sygn. akt: V Sa/Wa 1230/17]). Implikuje to konieczność wskazania obwinionemu wzorca zachowania, któremu obwiniony uchybił, dopuszczając się naruszenia dyscypliny finansów publicznych. Wskazuje na to art. 19 ust. 2 zdanie drugie Dfp (Nie można przypisać winy, jeżeli naruszenia nie można b...