Zamawiający wśród ekoproduktów

Celem opracowania jest wskazanie możliwości uwzględnienia wymagań oznakowania rolnictwa ekologicznego w ramach zamówienia publicznego. Rolnictwo ekologiczne stanowi jedną z najszybciej rozwijających się gałęzi rolnictwa na świecie, zwłaszcza w Unii Europejskiej. Pod koniec lat 90. także w Polsce nastąpił wzrost zainteresowania tą dziedziną rolnictwa. Obecnie w naszym kraju kontrolą jednostek certyfikujących objętych jest ponad 24 tys. producentów ekologicznych, w tym 23 tys. gospodarstw ekologicznych.

Według oficjalnych definicji żywność ekologiczna to żywność wytwarzana przy użyciu naturalnych substancji i procesów z zapewnieniem najkorzystniejszych warunków dla środowiska naturalnego i zwierząt. Żywność przetworzoną można uznać za ekologiczną wówczas, gdy co najmniej 95% masy jej składników pochodzenia rolniczego stanowią składniki ekologiczne.

Regulacje prawne

Główne przepisy regulujące produkcję i wprowadzanie do obrotu żywności ekologicznej to:

• rozporządzenie Rady (WE) nr 834/2007 z dnia 28 czerwca 2007 r. w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych i uchylające rozporządzenie (EWG) nr 2092/9 (Dz. Urz. WE L 189 z 20.07.2007, str. 1, z późn. zm.),
• rozporządzenie Komisji (WE) nr 889/2008 z dnia 5 września 2008 r. ustanawiające szczegółowe zasady wdrażania rozporządzenia Rady (WE) nr 834/2007 w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych w odniesieniu do produkcji ekologicznej, znakowania i kontroli (Dz. Urz. WE L 250 z 18.09.2008, str. 1, z późn. zm.).

Uzupełnieniem ww. przepisów europejskich jest obowiązująca w Polsce ustawa o rolnictwie ekologicznym z dnia 25 czerwca 2009 r. (Dz. U. z 2017 r., poz. 1054) oraz wydane na jej podstawie rozporządzenia wykonawcze.

Producenci ekologiczni, oprócz przestrzegania wymagań określonych we wskazanych przepisach, są również zobowiązani do przestrzegania wszystkich ogólnie obowiązujących wymogów dotyczących żywności, w tym wymagań szczegółowych, odnoszących się do poszczególnych rodzajów produktów. Zasady produkcji ekologicznej dotyczą wszystkich etapów łańcucha dostaw, a więc produkcji
na poziomie gospodarstw rolnych, przetwarzania, dystrybucji i handlu detalicznego. Każdy podmiot uczestniczący w tym łańcuchu musi przestrzegać przepisów i zasad z zakresu rolnictwa ekologicznego.

Kontrola i certyfikacja

Wszystkie etapy produkcji, przetwórstwa, paczkowania, znakowania i dystrybucji żywności są objęte systemem kontroli nadzorowanym przez odpowiednie organy państwa na poziomie krajowym, te z kolei sprawdzane są przez odpowiednie służby kontrolne UE. Ustanowiony w Polsce system kontroli produktów rolnictwa ekologicznego pozwala na pełną identyfikację każdego produktu na wszystkich etapach produkcji, przygotowania i dystrybucji.

System kontroli i certyfikacji w Polsce stanowią:

1. Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi, jako organ upoważniający jednostki certyfikujące do prowadzenia kontroli i wydawania certyfikatów,
2. Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych, która sprawuje nadzór nad jednostkami certyfikującymi oraz nad produkcją ekologiczną, współpracując przy tym m.in. z Urzędem Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Inspekcją Weterynaryjną oraz Państwową Inspekcją Ochrony Roślin i Nasiennictwa,
3. Polskie Centrum Akredytacji – organ akredytujący jednostki certyfikujące,
4. upoważnione jednostki certyfikujące akredytowane w zakresie rolnictwa ekologicznego, zgodnie z Normą PN-EN ISO/IEC 17065:2013-03 „Wymagania ogólne dotyczące jednostek prowadzących systemy certyfikacji wyrobów”.

Produkty uznane za ekologiczne w jednym z krajów UE są uznawane za ekologiczne w każdym z tych krajów. Certyfikaty i dokumenty wydane w dowolnym z krajów UE są honorowane w każdym z tych krajów. W ramach obrotów handlowych w UE reguluje to art. 34 ust. 1 rozporządzenia Rady (WE) nr 834/2007 z dnia 28 czerwca 2007 r. w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych i uchylające rozporządzenie (EWG) nr 2092/91. Zgodnie z tym artykułem pt. „Swobodny przepływ produktów rolnictwa ekologicznego”: Właściwe organy, organy kontrolne i jednostki certyfikujące nie mogą, z przyczyn odnoszących się do metody produkcji, znakowania lub prezentacji tej metody, zakazać ani ograniczyć obrotu produktami ekologicznymi, które zostały poddane kontroli przez inny organ kontrolny lub jednostkę certyfikującą zlokalizowane w innym państwie członkowskim w zakresie, w jakim produkty te spełniają wymogi niniejszego rozporządzenia.

Produkty wytworzone poza UE mogą być uznane za ekologiczne w UE po spełnieniu określonych warunków. Komisja Europejska w drodze rozporządzenia uznaje kraje, w których systemy kontroli, certyfikacji i produkcji są uznane za równoważne. W drodze rozporządzenia są uznawane również jednostki certyfikujące w krajach trzecich, których certyfikaty są uznane za równoważne certyfikatom wydanym przez jednostki certyfikujące w UW. Szczegóły w tym zakresie są określone w rozporządzeniu Komisji (WE) nr 1235/2008 z dnia 8 grudnia 2008 r. ustanawiające szczegółowe zasady wykonania rozporządzenia Rady (WE) nr 834/2007 w odniesieniu do ustaleń dotyczących przywozu produktów ekologicznych z krajów trzecich (Dz. Urz. L 334 z 12.12.2008, str. 25, z późn. zm.).

Odrębne wymagania dotyczą produktów opakowanych, które muszą mieć znaki szczególne odróżniające ekologiczne produkty od produktów nieekologicznych. Etykieta prawidłowo oznakowanego produktu ekologicznego na rynku unijnym, w tym polskim, oprócz innych elementów oznakowania wymaganych przepisami prawa żywnościowego, powinna zawierać: unijne logo produkcji ekologicznej, numer jednostki certyfikującej oraz miejsce produkcji nieprzetworzonych produktów rolniczych.

Jednostki certyfikujące

Na opakowaniu ekologicznego produktu powinien znajdować się numer identyfikacyjny jednostki certyfikującej nadzorującej producenta ekologicznego, który przeprowadził ostatnie działania produkcyjne lub przygotowawcze. Zamieszcza się go w tym samym polu widzenia, co unijne logo produkcji ekologicznej. Numer identyfikacyjny jednostki certyfikującej składa się z akronimu określającego państwo członkowskie lub kraj trzeci zgodnie z międzynarodową normą dwuliterowych kodów państw ISO 3166 (np. PL w przypadku Polski), terminu odnoszącego się do produkcji ekologicznej (np. EKO), numeru referencyjnego nadanego przez właściwy organ państwa członkowskiego (np. 01). Przykładowy numer jednostki certyfikującej rolnictwo ekologiczne w Polsce przedstawia się następująco: PL-EKO-01.

Każda z jednostek certyfikujących w Polsce jest zobowiązana do umieszczenia na swojej stronie internetowej wykazu wydanych certyfikatów. Zamawiający łatwo mogą sprawdzić na stronach internetowych tych jednostek, czy kupowane przez nich produkty mają ważny certyfikat. Lista wszystkich jednostek certyfikujących w Unii Europejskiej, w tym również lista upoważnionych jednostek certyfikujących do działania w Polsce, znajduje się na stronie internetowej: www.minrol.gov.pl.

Miejsce produkcji nieprzetworzonych

Oznaczenie miejsca produkcji nieprzetworzonych produktów rolniczych (surowców), z których wytworzono końcowy produkt, umieszczane jest bezpośrednio poniżej numeru identyfikacyjnego jednostki certyfikującej i przyjmuje jedną z następujących form: „rolnictwo UE”, „rolnictwo spoza UE”, „rolnictwo UE/spoza UE” (gdy część surowców wyprodukowano w UE, a część w kraju trzecim). Oznaczenia te mogą być zastąpione lub uzupełnione nazwą kraju, np. „Rolnictwo Polska”.

Żywność ekologiczna może być oferowana konsumentom bez opakowań („luzem”), jak np. ziemniaki, warzywa. W takich przypadkach sprzedawca zawsze na żądanie konsumentów powinien okazać certyfikat na tę żywność wydany przez upoważnioną jednostkę certyfikującą.  Na każdym certyfikacie powinna być zawarta informacja świadcząca o tym, że produkt jest pochodzenia ekologicznego, powinna być wskazana nazwa jednostki certyfikującej wraz z numerem, nazwa producenta wraz z numerem (ważność certyfikatu można sprawdzić na stronie internetowej danej jednostki certyfikującej po wpisaniu w odpowiednią rubrykę numeru producenta).

Dostęp do informacji

Zgodnie z ustawą o rolnictwie ekologicznym z dnia 25 czerwca 2009 r. informacje dotyczące produkcji ekologicznej i producentów ekologicznych można uzyskać w Głównym Inspektoracie Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych (//www.ijhar-s.gov.pl/) oraz w upoważnionych jednostkach certyfikujących. Zgodnie z art. 9 ust. 2 ustawy z dnia 25 czerwca 2009 r. o rolnictwie ekologicznym Główny Inspektor Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych udostępnia na wniosek zainteresowanego podmiotu dane i informacje dotyczące produkcji ekologicznej i producentów ekologicznych.

W celu uzyskania informacji o producentach prowadzących działalność w zakresie rolnictwa ekologicznego należy złożyć wniosek do Głównego Inspektora Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych na formularzu udostępnienia informacji o producentach w rolnictwie ekologicznym. Dodatkowo na podstawie art. 9 ust. 3 ustawy o rolnictwie ekologicznym każda z jednostek certyfikujących, upoważnionych przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi do działania w zakresie rolnictwa ekologicznego, ogłasza oraz udostępnia na wniosek zainteresowanego podmiotu, za pośrednictwem środków komunikacji elektronicznej, wykaz producentów ekologicznych objętych kontrolą, o której mowa w art. 7 ust. 1 ww. ustawy, prowadzoną przez daną jednostkę certyfikującą.

W zamówieniowej praktyce

Poradnik proekologiczny zawiera też konkretne propozycje zapisów, jakie powinny znaleźć się w specyfikacji istotnych warunków zamówienia, a przede wszystkim w ramach opisu przedmiotu zamówienia. Oto przykłady.

Konkretne rodzaje produktów oraz ich liczba powinny zostać określone indywidualnie przez poszczególnych zamawiających zgodnie z potrzebami. Powyższe zapisy dotyczą jedynie wymagań związanych z produkcją ekologiczną zamawianej żywności; nie stanowią kompleksowego opisu wszystkich wymagań, jakie powinny znaleźć się w opisie przedmiotu zamówienia na produkty żywnościowe. Unijnym oznakowaniem produkcji ekologicznej objęte są wszystkie produkty wymienione w art. 1 ust. 2 rozporządzenia Rady (WE) nr 834/2007. Są tam w szczególności wymienione takie produkty jak: kasze, makarony, płatki, mąki, gotowe pieczywo, wyroby ciastkarsko-cukiernicze, oleje, świeże warzywa, świeże owoce, soki owocowe i warzywne, dżemy, musy owocowe, sałatki warzywne, marynaty i kiszonki warzywne, grzyby, miody, przyprawy ziołowe lub ich mieszanki, wędliny, wędzonki, kiełbasy, miody, sery, twarogi, smalec.

Na potwierdzenie, że oferowane wyroby pochodzą z produkcji ekologicznej, zamawiający wymaga, aby wszystkie produkty były oznakowane zgodnie z rozporządzeniem Rady (WE) nr 834/2007 z dnia 28 czerwca 2007 r. Zamawiający akceptuje wszystkie oznakowania potwierdzające, że dostawy spełniają równoważne wymagania. W przypadku produktów sprzedawanych bez opakowań potwierdzeniem spełniania przez oferowaną żywność wymagań produkcji ekologicznej będzie ważny certyfikat wydany przez jednostkę oceniającą zgodność procesu produkcji z wymaganiami rozporządzenia Rady (WE) nr 834/2007 (chodzi o jednostkę certyfikującą mającą akredytację Polskiego Centrum Akredytacji oraz upoważnienie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi do prowadzenia procesu certyfikacji rolnictwa ekologicznego na potrzeby poświadczenia, że wytworzone produkty pochodzą z produkcji ekologicznej).

W przypadku gdy wykonawca z przyczyn od niego niezależnych nie może uzyskać oznakowania rolnictwa ekologicznego lub oznakowania potwierdzającego, że oferowane produkty spełniają równoważne wymagania, zamawiający w terminie przez siebie wyznaczonym akceptuje inne odpowiednie środki dowodowe, w szczególności dokumentację producenta, o ile dany wykonawca udowodni, że oferowana przez niego żywność spełnia wymogi rolnictwa ekologicznego.