Sygnaliści w zamówieniach publicznych

Sejm Rzeczypospolitej Polskiej uchwalił ustawę z dnia 14 czerwca 2024 r. o ochronie sygnalistów, implementującą do polskiego porządku prawnego przepisy dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii. Ustawa o ochronie sygnalistów (dalej określana również ustawą o sygnalistach), po wejściu w życie, będzie stanowić źródło istotnych praw i obowiązków dla wszystkich uczestników systemu zamówień publicznych. 

Zamówienia publiczne w centrum uwagi ustawy o sygnalistach

Na wstępie należy zauważyć, że nie każda dziedzina prawa objęta jest ochroną przewidzianą przez ustawę o sygnalistach. Zamknięty katalog takich dziedzin prawa, które objęte są ochroną przewidzianą przez ustawę o sygnalistach, zawiera jej art. 3 ust. 1. Wśród nich znalazły się zamówienia publiczne. Innymi słowy, każde działanie lub zaniechanie (z zastrzeżeniem punktu poniżej) niezgodne z przepisami prawa z zakresu zamówień publicznych (zwłaszcza z ustawą z dnia 11 września 2019 r. – Prawo zamówień publicznych) bądź mające na celu obejście takiego prawa, może być objęte zgłoszeniem lub ujawnieniem publicznym, a osoba dokonująca takiego zgłoszenia lub ujawnienia publicznego (czyli sygnalista) będzie objęta ochroną. 

Na przykład przedmiotem zgłoszenia lub ujawnienia publicznego może być: podejrzenie zaistnienia zmowy przetargowej w danym przetargu, określenie warunków udziału w postępowaniu lub opisanie przedmiotu zamówienia pod konkretnego wykonawcę, jak również zaniechanie przeprowadzenia postępowania na podstawie Prawa zamówień publicznych (np. ze względu na zaniżenie wartości zamówienia, niedozwolony podział zamówienia na części w celu uniknięcia stosowania Prawa zamówień publicznych czy niewłaściwe skorzystanie z wyłączenia przedmiotowego zawartego w Prawie zamówień publicznych). Jednocześnie przedmiotem zgłoszenia lub ujawnienia publicznego mogą być naruszenia Prawa zamówień publicznych, które wystąpiły zarówno na etapie przygotowania postępowania czy w jego trakcie, jak i na etapie realizacji umowy zawartej w wyniku takiego postępowania zamówieniowego.

Zamówienia w dziedzinach obronności lub bezpieczeństwa poza ustawą o sygnalistach

Ustawodawca zdecydował, że ustawy o sygnalistach nie stosuje się do naruszeń prawa w zakresie zamówień w dziedzinach obronności i bezpieczeństwa w rozumieniu art. 7 pkt 36 ustawy Pzp. Oznacza to, że osoba chcąca poinformować o naruszeniach prawa popełnionych w postępowaniach o udzielenie zamówienia w dziedzinach obronności lub bezpieczeństwa bądź w trakcie realizacji takich zamówień nie będzie objęta ochroną przewidzianą przez ustawę o sygnalistach. W skrócie: taka osoba nie będzie sygnalistą w rozumieniu ustawy o sygnalistach.

Na przykład członek komisji przetargowej zgłaszający lub ujawniający publicznie naruszenie Prawa zamówień publicznych, które to naruszenie wystąpiło w trakcie postępowania prowadzonego przez jednostkę wojskową na zakup spadochronów wojskowych, nie będzie sygnalistą w rozumieniu ustawy o sygnalistach i nie skorzysta z ochrony przewidzianej w ustawie o sygnalistach. W tym zakresie takiej osobie pozostają „tradycyjne” formy poinformowania o nieprawidłowościach, szczególnie złożenie zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa na ręce policji lub prokuratury. 

Szeroka definicja sygnalisty, również w zamówieniach publicznych

Artykuł 4 ust. 1 ustawy o sygnalistach stanowi, że sygnalistą jest osoba fizyczna, która zgłasz...